Sümük iliyi transplantasiyası və kök hüceyrə müalicəsi

Sümük iliyi transplantasiyası nədir?

Sümük iliyi transplantasiyası zədələnmiş və ya tam məhv olmuş sümük iliyinin yeni sümük iliyi hüceyrələri ilə əvəz edilməsidir. Sümük iliyi transplantasiyası standart kimyəvi terapiyaya davamlı olan kəskin leykemiya və limfomada həyat qurtaran metod ola bilər. 

Transplantasiya növləri

Kök hüceyrələri şəxsinin özündən və ya digər şəxsdən götürülə bilər. Digər şəxs donor adlanır. 

Autoloq transplantasiyası insanın özünün kök hüceyrələrindən istifadə etmək prosedurudur. Bu transplantasiya metodu əsasən Çoxsaylı myeloma və limfoma xəstələrində istifadə edilir. 

Tam uyğun allogen transplantasiya digər şəxsin tam uyğun kök hüceyrələrindən istifadə etmək prosedurudur. Bu xəstənin əsasən tam uyğun gələn bacı və ya qardaşlarından götürülür. 

Uyğun qohumluq əlaqəsi olmayan donor transplantasiya: Tam uyğun gələn bacı və ya qardaşı olmayan xəstələr üçün icra edilir. Bu Milli və Beynəlxalq sümük iliyi banklarında axtarış aparmaqla tapılır. 

Haploidentik transplantasiya: Tam uyğun gələn qardaş və ya bacısı olmayan və tez bir zamanda transplantasiyaya ehtiyacı olan xəstələr üçün yerinə yetirilir. Donor yarı-uyğun gələn bacı və ya qardaş, ana, ata və ya uşaqdır. Bu nisbətən yeni metoddur və təcrübəli mərkəzlərdə Uyğun gələn qohumluq əlaqəsi olmayan donor transplantasiyası kimi effektiv ola bilər. 

Uyğun gələn qohumluq əlaqəsi olmayan donor (MUD) transplantasiyasında donor necə müəyyən edilir?

• Xəstə əlaqəli donora malik olmadıqda, Milli və bundan sonra Beynəlxalq (DKMS, BMDV) məlumat bazalarında donordan istifadə etməklə qohumluq əlaqəsi olmayan donor axtarılır. 10 parametrli yüksək dəqiqlikli HLA yazma testi donot qeydiyyatını yoxlamaq məqsədilə həyata keçiriləcəkdir. 
• Xəstənin HLA növü bilindikdə, ilkin araşdırma aparıla bilər. İlkin axtarış oxşar HLA anticisimləri olan potensial sümük iliyi donorlarını müəyyən etmək üçün hazırlanmış kompüterləşdirilmiş axtarışdır. 
• İlkin axtarış potensial donorların müəyyən etdikdə, rəsmi axtarışa başlanılır. Bu proses ərzində potensial donorlarla bank tərəfindən əlaqə saxlanılır və HLA-yazmanı təsdiqləmək və digər skrininq testləri həyata keçirmək üçün qan nümunələri əldə edilir. Qeyd edilən əlavə qan testləri daha ixtisaslı olur və hansı donorun daha uyğun olduğunu müəyyən etmək üçün həyata keçirilir. 
• Əlaqəsiz donor axtarışı kompleks və vaxt aparan prosesdir. Orta hesabla axtarış prosesini tamamlamaq üçün 3 ayadək vaxt apara bilər. Bu səbəbdən, tez bir zamanda əlaqəsiz axtarış prosesinə başlamaq vacibdir.
• Donordan müvafiq sayda kök hüceyrələri götürüldükdən, kök hüceyrələri köçürülmə proseduru üçün Acıbadem Transplantasiya Mərkəzinə göndəriləcəkdir. 

Haploidentik transplantasiya nədir?

Dünyanın yalnız bir neçə mərkəzlərində həyata keçirilən xüsusi transplantasiya metodu Haploidentik kök hüceyrə transplantasiyasıdır. Bu metod tam olaraq donor tapma problemini aradan qaldırır və bununla gələcəyin transplantasiya metodu hesab edilir. Haploidentik transplantasiyada 10/10 toxuma uyğunluğu tələb edilmir və xəstənin anası, atası, yarım-uyğun bacı və ya qardaşı və ya uşağı yarım-uyğunluq olduqda belə donor ola bilər. 

BMT hansı xəstəliklər üçün istifadə edilir?

Sümük iliyi transplantasiyası sümük iliyinin müvafiq qan formalaşdırıcı hüceyrələri təmin edə bilmədiyi leykemiya və ya myelodisplaziya sindromu, Limfoma və çoxsaylı myeloma kimi digər hematoloji bədxassəlilik, Aplastik anemiya kimi sümük iliyinə təsir edən xəstəliklərə malik şəxslər üzərində həyata keçirilir. Bu həmçinin xaya xərçəngi, neyroblastoma və medulloblastoma kimi kimyəvi terapiyaya reaksiya verməyən onkoloji xərçənglər və talassemiya, oraqşəkilli hüceyrə xəstəliyi, Porfiriya, ağır immun çatışmazlığı xəstəlikləri kimi anadangəlmə qüsurlar zamanda istifadə edilə bilər.

Transplantasiyadan sonra sağalma prosesi nə qədər vaxt aparır?

Yüksək kimyəvi terapiya dozası ürəkbulanma, ishal, qızdırma, saç itkisinə yol aça və qan və trombosit transfuziyasının həyata keçirilməsini tələb edə bilər. Transplantasiyadan sonra iki həftə ərzində, yeni hüceyrələr öz yerlərini tapır və hüceyrə hasil etməyə başlayır. Xəstənin ümumi vəziyyə artan qan hüceyrə səviyyəsi ilə yaxşılaşır və bundan sonra onlar evə yazıla bilərlər. Bundan sonra onlar müntəzəm olaraq müayinələrə gəlməlidirlər. 

Müayinə prosedurları nə qədər davam edir?

Acıbadem Xəstəxanasında transplantasiyadan sonra müayinə müddəti öz ölkəsinə müayinə üçün qayıdan xəstənin vəziyyətindən asılı olaraq 3 aydan bir ilədək dəyişə bilər. Bir il müddətində xəstənin immun sistemi müalicə təsirinə məruz qalmasından qorunmalıdır. Onlar sıx mühitdən qaçmalıdır, çünki digər şəxslərdən ötürülən yuxarı tənəffüs yolu infeksiyaları stasionar müalicəyə yol aça bilər. Bu səbəbdən, xəstələrdən öz həyatlarını təkrar olaraq tənzimləmələri tələb edilir. Qeyd edilən göstərişlərə əməl olunduğunu nəzərə alaraq, xəstələrin çoxu 3-6 ay ərzində öz iş həyatlarına qayıda bilər. Bundan əlavə onlara bir neçə ay ərzində tam bişmiş yemək və soyulmuş meyvə və tərəvəzlər yemələri tövsiyə edilir. 

Sümük iliyi transplantasiyasından keçən xəstələr növbəti illərdə uşaq sahibi ola bilərmi?

Bəzi hallarda, mayalanmaya kimyəvi terapiyaya təsir edə bilər. Uşaq sahibi olmağı planlaşdıran ailələr in vitro mayalandırma metodundan istifadə etməklə bəzən buna nail olurlar. Müalicəyə başlamazdan əvvəl vaxt olduğu təqdirdə, sperma və ya yumurtalığın dondurulması seçim kimi nəzərə alına bilər. 

Allogen transplantasiya proseduru nə qədər dəqiqdir?

1. Bütün Allogen transplantasiya növlərində həm xəstə və həm də donor müntəzəm qan, kardioloji, respirator və stomatoloji müayinə daxil olmaqla transplantasiyadan əvvəl geniş testlər vasitəsilə analiz edilməlidir. HLA testlər uyğunluğu yoxlamaq üçün təkrar edilir. 
2. Haploidentik transplantasiyada donor hüceyrəsinin xəstə tərəfindən imtina ediləcəyi yüksək riskə malik olduğunu proqnozlaşdıra bilən testlər mövcuddur. Qeyd edilən testlər pozitiv olduqda donor dəyişdirilir və yeni donor çağırılır.
3. Qeyd edilən testlər adətən 4-5 gün çəkir və donor uyğun olduqda donordan kök hüceyrənin toplanmasına başlanılır. Donor xəstəxanaya gəldikdə hər bir qoluna kateter taxılır və aferez avadanlığı vasitəsilə kök hüceyrəsinin toplanmasına başlanılır və xəstə üçün kifayət qədər hüceyrə toplananadək davam etdirilir. Bu adətən 2 gün çəkir. 
4. Donordan müvafiq sayda kök hüceyrələri toplandıqdan sonra transplantasiya proseduruna başlanılır. Donor bu mərhələdə öz ölkəsinə qayıda bilər. Bununla donorun qalma müddəti təxminən 10 gün çəkir.
5. Xəstə xəstəxanaya qəbul edilir və onun boyun venasına mərkəzi kateter qoşulur. Bu kateter kimyəvi terapiya, antibiotiklər kimi digər dərman vasitələri, qan və trombosit transfuziyaları vermək və qan testləri aparmaq üçün transplantasiya proseduru müddətində istifadə edilir. 
6. Tam HLA uyğun Allogen transplantlar üzrə kimyəvi terapiya müddəti 6 gün, uyğun gələn əlaqəsiz donor transplantasiyası üçün 7 gün və Haploidentik transplantasiyası üçün 9 gündür.  Bir günlük istirahətdən sonra donorun kök hüceyrələri boyunda kateter vasitəsilə qan transfuziyası kimi aşılanır. 
7. Kimyəvi terapiyadan sonra və transplantasiyanın yekun hissələrində, xəstə adətən kimyəvi terapiya nəticəsində iştah itkisi və ishalla qarşılaşır. Qan və trombosit transfuziyasına ehtiyac duyulmur. Pireksiya tez-tez baş verir və boyun hissədə kateter vasitəsilə vurulan antibiotiklərlə müalicə edilir. 
8. Kök hüceyrələri transplantasiyadan sonra təxminən 10 gün müddətində aşılanmağa başlayır. Bu mərhələdə iştah itkisi, ishal və digər simptomlar artmağa başlayır. Buna baxmayaraq, xəstə sonrakı 5-7 gün müddətində xəstəxanadan evə yazılmağa hazır olur, bundan sonra isə qan sayı, elektrolitlər və müvafiq qidalanmanı sabitləşdirməyə ehtiyac duyulur. Xəstəxanada ümumi qalma müddəti təxminən 1 aydır.
9. Xəstələr kliniki cəhətdən stabil olduqda, xəstəxanadan evə yazılır və öz ailələri ilə birlikdə qala biləcəkləri ev və mehmanxana axtarırlar. Kliniki müayinə və qan testləri üçün nəqliyyat vasitəsi ayrılır. Həm stasionar və həm də ambulator məqsədlər üçün tərcüməçi ayrılır. 
10. Sümük iliyi analizi adətən hər hansı xəstəliyin olmadığından əmin olmaq və hüceyrələrin həqiqətən donora məxsus olmasını yoxlamaq üçün transplantasiya günündən 1 ay sonra həyata keçirilir. 
11. Xəstə vəziyyətinin sabit olması müəyyən edildikdən sonra öz ölkəsinə yola salınır. Qəbul günündən qayıtma tarixinədək qiymətləndirilən orta vaxt təxminən 2-3 aydır, lakin davam edən infeksiyalar və ya qan sayında az artım və ya digər ağırlaşmalar zamanı bu müddət dəyişə bilər. 
12. Öz ölkəsində qaldığı zaman standart müalicələrə reaksiya verməyən infeksiyalar kimi hər hansı ağırlaşmalar olduqda, xəstə sonrakı müalicə üçün Acıbadem xəstəxanasına qayıda bilər. 

Nə üçün Acıbadem Xəstəxanası?

Xidmətlər beynəlxalq normalara uyğun olan steril mühitdə təmin edilir. Sümük iliyi mərkəzlərində sahələrarası iş çox vacibdir. Zəruri olduqda, reanimasiya, ümumi cərrahiyyə, kardiologiya, nefrologiya və otolarinqologiya kimi bütün müvafiq sahələr vasitəsilə dəstək göstərilə bilər. Köçürülmüş kök hüceyrələri Acıbadem Healthcare Group-un lisenziyalı GMP laboratoriyası tərəfindən hazırlanır və bütün hüceyrələrin həyati qabiliyyəti, sayı və aktivliyi transplantasiya prosedurundan əvvəl yoxlanılır.

• Acıbadem xəstəxanasında Haploidentik transplantlar Köçürmənin sahibinə qarşı xəstəliyinin ölümcül ağırlaşma riskini azaltmaq və belə ağırlaşma nəticəsində xəstə itkisini azaltmaq üçün alfa-beta T-hüceyrə tükədilməsi yolu ilə həyata keçirilir. 
• Transplantasiyadan sonrakı ölümcül Epstein Barr Virus (EBV) infeksiyasının qarşısını almaq üçün CD19 müsbət hüceyrələri də tükədilir. 
•   Köçürmənin sahibinə qarşı xəstəliyinin ölümcül ağırlaşma riskini azaltmağa kömək edən mezenximal kök hüceyrə dəstəyi sağalmaya kömək edir və tam uyğun transplantlar, uyğun gələn əlaqəsiz və haploidentik transplantasiya daxil olmaqla bütün allogen transplantlar üçün immun funksiyasının sürətli bərpasını təmin edir. 
• CD45R tükədilmiş donor T-hüceyrələri antivirus immunitetini gücləndirmək üçün bütün Haploidentik transplantasiyası aparılan xəstələrə müntəzəm olaraq vurulur. 
• Virusa xas T-hüceyrələri xəstəyə CMV, EBV, BK virus, Adenovirus və Herpes Simplex Virus aktivləşdirməsinə davamlı olması üçün müntəzəm olaraq vurulur. Bu prosedur bəzən həyatı xilas edə bilər. 
• Acıbadem Xəstəxanası ən son transplantasiya texnologiyalardan istifadə edir və təcrübəli kliniki transplantasiya heyətinin köməyi ilə xəstənə ən yaxşı yaşama şansını təmin edir.

Acıbadem Xəstəxanası müəssisələrə sərfəli transplantasiya paketləri təqdim edir və Qərbi Avropa və ABŞ-la müqayisədə yüksək rəqabətlilik qabiliyyətinə malikdir.  

Acıbadem Türkiyədə CAR T-hüceyrə terapiyası

CAR T-hüceyrə terapiyası şişlərə hücum etmək üçün immun hüceyrələrdən istifadə edərək xərçəng müalicəsinin yeni növüdür. Türkiyədə və yerləşdiyi bölgədə bu yeni müalicəni tətbiq edən Acıbadem ilkdir.

CAR T-hüceyrə terapiyası nədir?

CAR T-hüceyrə müalicəsi xərçənglə mübarizə üçün immun sisteminin hədəf mexanizmini dəyişdirən immunoterapiya formasıdır. Terapiya immun sistemimizin əsas komponenti olan T hüceyrələrindən istifadə edərək hər bir xəstə üçün fərdiləşdirilir.

CAR T-hüceyrə terapiyası necə işləyir?

CAR T hüceyrə immunoterapiyasında T-hüceyrələri bədəndən alınır və xüsusi kimerik antigen reseptorları (CAR) istehsal etmək üçün laboratoriya şəraitində genetik olaraq işlənir. Dəyişdirilmiş T-hüceyrələri yenidən xəstəyə yeridildikdə, yeni reseptorlar onlara xərçəng hüceyrələrinin xüsusi antigenlərini müəyyən etməyə və şişi məhv etməyə imkan verir.

CAR T-hüceyrə terapiyası ilə hansı xərçəngləri müalicə etmək olar?

Bu günə qədər CAR T-hüceyrə terapiyası odadavamlı B-hüceyrəli kəskin lenfoblastik leykemiya (B-ALL), B-hüceyrəli lenfoma və çox miyelom üçün təsdiq edilmişdir. Acıbademdə CAR-T müalicəsi CD-19 reseptorunu daşıyır. Transplantasiyadan sonrakı residiv və ya refrakter B hüceyrəli kəskin lenfoblastik leykemiya və qeyri-hodgkin lenfoması (NHL) olan xəstələr üçün nəzərdə tutula bilər. Məhsulumuz yaxın 1 il ərzində klinik sınaqlara hazır olacaq.

Uğurlu CAR T-hüceyrə müalicəsi üçün xəstənin ümumi sağlamlığı yaxşı olmalıdır və şiş yükü aşağı olmalıdır. Buna görə də, həkimlərimiz müalicənin müvəffəqiyyətini artırmaq üçün prosedurdan əvvəl əsasən körpülü kimyaterapiya və/və ya radioterapiya təyin edəcəklər.

CAR T-Cell proseduru nədir?

CAR T-hüceyrə müalicəsi üçün uyğun olduğunuz aşkar edilərsə, sizin və ya donorunuzun periferik qan hüceyrələri aferez üsulu ilə cihazla toplanacaq. Bu prosedur təxminən 2 ilə 4 saat davam edir. Sonra bu hüceyrələrin genetik quruluşu hazırlanacaq və onlar laboratoriya şəraitində çoxalacaqlar. Keyfiyyətə zəmanət testləri tamamlanana qədər son məhsul dondurulacaq və sizin üçün saxlanılacaq. CAR-T hüceyrələrinin istehsalı və keyfiyyətə nəzarət prosesləri təxminən 21 gün çəkəcək.

Eyni zamanda, terapiya başlamazdan əvvəl, bədəninizdə dəyişdirilmiş CAR-T hüceyrələrinə yer yaratmaq üçün limfodeplesiya üçün ikili agentli kimyaterapiya protokolu, 4 gün saxlanılacaq. Dərmanların bədəndən çıxarılmasına kömək etmək üçün 48 saat keçməlidir. Nəhayət, fərdiləşdirilmiş CAR T-hüceyrələri 30 dəqiqə ərzində venadaxili tətbiq olunacaq.

CAR T-hüceyrə terapiyasından sağalmaq üçün nə qədər vaxt lazımdır?

CAR-T hüceyrə terapiyası, CAR T-hüceyrələrinin limfodeplesiyasını və tətbiqini əhatə edən təxminən 2 həftəlik müalicədir. Prosedurdan sonra sitokin ifrazı sindromu, neyrotoksiklik və ya infeksiyalar kimi yan təsirlər həkimlərimiz tərəfindən idarə oluna bilər. Hüceyrələrin administrasiyasından axıdılmasına qədər keçən müddət adətən 1 aydan az olur.

CAR T-hüceyrə terapiyasından sonra sizin 1 ilə qədər IVIG (immunoqlobulin) müalicəsinə ehtiyacınız olacaq. CAR T-hüceyrələrinin sayı hesablanacaq, məkrli xəstəlik ehtimalı yoxlanılacaq, B-limfositlərin sayı aylıq fasilələrlə təhlil ediləcək. Bu üç izləmə parametrindən birində mənfi nəticə alınarsa, müalicəniz allogenik kök hüceyrə transplantasiyası ilə tamamlanacaq.

CAR T-hüceyrəli xərçəng müalicəsinin müvəffəqiyyət nisbəti nədir?

Beynəlxalq araşdırmalar göstərir ki, ümumi cavab limfoblastik leykemiyada >90%, qeyri-Hodgkin lenfoma xəstələrində isə >80% ola bilər. Bu rəqəmlər bizim məlumatlarla müqayisə edilə bilər. Bu gün CAR T-Cell terapiyası ikinci sıra müalicəyə davamlı ALL və NHL olan xəstələr üçün mövcud olan ən effektiv seçimdir. CAR-T immunoterapiyası bu xəstələrə tam sağalma imkanı verir.